0
0
Het schilderij Zelfportret uit 1889 uit de collectie van het Nasjonalmuseet in Oslo is daadwerkelijk gemaakt door Vincent van Gogh. Dat maakten het Noorse museum en het Van Gogh Museum vandaag samen bekend.
Het Nasjonalmuseet kocht het werk in 1910 aan. Daarmee was het schilderij het eerste zelfportret van Van Gogh in een openbare collectie. Ondanks de vroege aankoop ontstond er in 1970 twijfel over de echtheid van het doek. De herkomstgeschiedenis was niet volledig en ook qua stijl en kleur werd het werk niet als karakteristiek voor Van Gogh gezien. Over de exacte ontstaansdatum bestond onder kenners evenmin eenduidigheid. Arles, maar ook Saint-Rémy-de-Provence en Auvers-sur-Oise werden genoemd als ontstaansplek.
Nader onderzoek door het Nasjonalmuseet in 2006 bracht de herkomst van het zelfportret beter in beeld. Het schilderij bleek afkomstig van het echtpaar Ginoux uit Arles, dat met Van Gogh bevriend was. Wanneer het echtpaar dit werk precies heeft gekregen, bleef echter net als de datering onduidelijk.
In 2014 vroeg het Nasjonalmuseet het Van Gogh Museum daarom om het zelfportret volledig te onderzoeken. Op basis van stijl, techniek, materiaal, herkomst en de bijzondere iconografie kunnen de onderzoekers nu concluderen dat de twijfel onterecht was. Het schilderij is onmiskenbaar van Van Goghs hand en is door hem geschilderd aan het einde van augustus 1889. De wat ongewone doeksoort, de pigmenten, het sombere kleurgebruik en de penseelstreek zijn allemaal overeenkomstig met zijn oeuvre uit de late zomer en herfst van dat jaar.
Het schilderij uit Oslo is het enige werk dat in verband kan worden gebracht met het zelfportret dat Van Gogh op 20 september 1889 in een brief aan zijn broer Theo beschreef als “een poging […] uit de tijd dat ik ziek was”. Van Gogh werd midden juli 1889 overvallen door een zware psychose die anderhalve maand, tot 1 september, zou duren. Aan het einde van die crisis was hij nog “in de war”, zoals hij op 22 augustus schreef, maar desondanks voelde hij zich weer in staat om te schilderen. Het zelfportret moet kort na die datum zijn ontstaan. Begin september schilderde hij vervolgens zijn twee beroemde zelfportretten uit 1889, nu in de collectie van de National Gallery of Art in Washington en het Musée d’Orsay in Parijs.
In tegenstelling tot die twee werken, toont het zelfportret uit Oslo nadrukkelijk een mentaal ziek persoon. Van Gogh heeft zichzelf afgebeeld met licht gebogen hoofd en het lichaam iets weggedraaid. De zijdelingse, schuwe blik is goed herkenbaar en komt vaak voor bij psychotische trekken vertonende, depressieve patiënten. Zijn gelaat heeft een levenloze, neerslachtige expressie die wordt versterkt door de overheersend mistroostige, bruingroene tint.
“Hoe bang Van Gogh destijds ook was om te erkennen dat hij nu in dezelfde toestand verkeerde als zijn medebewoners in de inrichting, waarschijnlijk maakte hij het portret om te kunnen berusten in wat hij in de spiegel zag, namelijk iemand die hij niet wilde zijn, maar wel was”, vertelt Louis van Tilborgh, senior onderzoeker bij het Van Gogh Museum. “Het is mede daarom een bijzonder, vermoedelijk therapeutisch werk, het enige waarvan we zeker weten dat Van Gogh het maakte tijdens een psychose.”
Het zelfportret hangt momenteel op de derde verdieping van het Van Gogh Museum. Vanaf 21 februari is het te zien zijn in In the Picture, een tentoonstelling die volledig draait om de rol en betekenis van het kunstenaarsportret. Daarna keert het terug naar Oslo waar het vanaf de heropening van het dan vernieuwde Nasjonalmuseet in de lente van 2021 permanent te zien zal zijn.
