0
0
Recensie
Ze verscheen de afgelopen eeuwen aan verschillende mensen. Zo gaan althans de verhalen. Of Maria zich echt steeds liet zien, is moeilijk te zeggen, maar feit is dat ze enorm tot de verbeelding spreekt. En ook zeker is haar aanwezigheid in vele vormen in Museum Catharijnecovent.
Tekst en foto’s: Evert-Jan Pol
Het Utrechtse museum pakt flink uit in de tentoonstelling Maria, waarmee, aldus het Catharijneconvent zelf, een lang gekoesterde wens in vervulling ging. Maria is de grootste expositie uit zijn geschiedenis en is langer open dan gebruikelijk: ruim zes maanden.
Heel Mariaminnend Nederland moet de kans krijgen haar te ontmoeten, is de gedachte daarachter. Mede dankzij de lange looptijd kan deze tentoonstelling weleens uitgroeien tot de succesvolste van het museum. En dat zou niet onverdiend zijn. Van alle exposities die ik ooit in Museum Catharijneconvent zag, is Maria veruit de mooiste.
De tentoonstelling opent indrukwekkend met een zogeheten Marianum, een beeldhouwwerk bestaande uit twee ruggelings tegen elkaar geplaatste Mariabeelden. De Maria’s met kind ‘zweven’ in een eivormige rozenkrans met stralen. Het werk oogt modern, maar is toch al ruim 500 jaar oud.
Een dergelijke blikvanger als binnenkomer schept verwachtingen en Maria maakt die probleemloos waar. De overweldigende tentoonstelling is een aaneenschakeling van mooie, interessante en opmerkelijke kunstwerken en andere objecten.
Een expositie over Maria is prima te vullen met oude kunst, iets wat menig bezoeker misschien ook wel verwacht. De selectie is echter een stuk gevarieerder en daarmee niet zelden verrassend. Klassieke voorstellingen van Maria, in al haar rollen, ontbreken uiteraard niet. Het eerste geschilderde voorbeeld dat we tegenkomen is een wel heel fraai dubbelportret uit omstreeks 1480. Derrick Baegert toont ons evangelist Lucas die Maria schildert. Baby Jezus zit bij haar op schoot.
Een ander opvallend portret is Tronende Maria met kind, van een anonieme zeventiende-eeuwse Zuid-Nederlandse kunstenaar. Maria draagt een bloedrood gewaad, dat van het schilderij afspat. De kleur was een ongebruikelijke keuze van de schilder; veel vaker zien we de moeder van Jezus in het blauw.
Bijvoorbeeld op een magnifiek schilderij van Pieter Lastman uit 1625 waarop Jezus aan het kruis hangt, terwijl Maria lijkt te bidden. Die andere Maria, Magdalena, eist overigens alle aandacht op. Lastman lichtte de wonderschone vrouw opmerkelijk sterk uit. Het stuk fascineert mede daardoor.
Schilderijen als deze zou je kunnen zien als de ‘usual suspects’ in een tentoonstelling over de Heilige Maagd. Maar de presentatie in het Catharijneconvent toont perfect aan dat Maria – ook in de kunst – van alle tijden is. Zoals bewezen door een aantrekkelijke schoolplaat uit 1913, een vier jaar jonger kruiswegschilderij van Jan Toorop en een korte film van Bill Viola uit 1995.
De Amerikaanse kunstenaar liet zich voor The Greeting inspireren door het schilderij Visitatie van Jacopo Pontormo. Dat toont de ontmoeting tussen de nichten Maria en Elisabeth, beiden in verwachting, van respectievelijk Jezus en Johannes de Doper. Twee andere vrouwen kijken toe. In de film ontmoeten en omhelzen twee vrouwen elkaar, terwijl een derde vrouw toekijkt. De scène duurde oorspronkelijk 45 seconden, maar Viola vertraagde de beelden en maakte er een tien minuten lange poëtische begroeting van, die tot de laatste seconde boeit.
Alleen wie op de hoogte is van Viola’s inspiratiebron herkent Maria in de jongere vrouw. De film is een van de voorbeelden van hedendaagse kunst over Maria waarin het onderwerp niet direct zichtbaar is. Roosenkrans van Maria (what’s in a name?) Roosen is ook zo’n werk. Het is een reusachtige rozenkrans, een katholiek gebedssnoer. Een directe link met Roosens naamgenoot lijkt er niet te zijn, totdat je ziet dat de krans om de nek hangt van een Mariabeeld uit de collectie van het Catharijneconvent.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
En Elisabet Stienstra’s Virgin of Mercy lijkt, afgezien van de titel, al helemaal niets met Maria te maken te hebben. De volledig naakte vrouw toont haar geslachtsorgaan aan de voyeuristische museumbezoeker. Het is een bijzonder gewaagd beeld, zeker in een voormalig klooster. Een foto ervan zou het op Facebook slechts hooguit een dag volhouden.
Op het internet komt Maria wel veelvuldig voor, en in de meest uiteenlopende gedaantes, blijkt uit een grote wand met afbeeldingen. SuperMaria, Maria met Pikachu, Maria met Hello Kitty en een Duckstadvariant vormen nog maar een kleine greep uit het totale aanbod.
Er is nauwelijks een aspect van Maria dat de tentoonstelling niet behandelt. Zelfs haar ouders komen aan bod. Een welkome aanvulling, want over hen weten we toch een stuk minder. In een bijzonder fraai uit hout gesneden tafereel uit 1470 – een 3D-voorstelling avant la lettre – speelt moeder Anna de hoofdrol. Zij heeft zojuist dochter Maria ter wereld gebracht.
Aan alles is gedacht in deze tot in de puntjes verzorgde expositie. Ook de aankleding kreeg alle aandacht. Wie Museum Catharijneconvent vaker bezoekt, kan bijvoorbeeld de afwijkende looproute niet ontgaan. De tentoonstelling gaat na zaal 2 verder in een andere vleugel, te bereiken via een loopbrug. Die de bezoeker bewandelt onder begeleiding van het Ave Maria.
De toevoeging van de loopbrug is een zeer geslaagde ingreep van Kossmann.dejong, het bureau dat de expositie ontwierp. De door muziek omlijste oversteek is als een bescheiden processie – waar verderop nog een hele zaal aan gewijd is. Ook elders in de tentoonstelling zorgen licht- en geluidseffecten voor een aangename rustige sfeer. Passend bij deze fijne reis door de kloostergangen, voortdurend op zoek naar en denkend aan Maria.
Maria, t/m 20 augustus in Museum Catharijneconvent, Utrecht
Waardering: @@@@@@@@@@
